• Zie ook
  • https://www.pallialine.be
  • http://www.palliaguide.be

De WHO definieerde in 2002 palliatieve zorg als volgt: “Palliatieve zorg is een benadering die de levenskwaliteit van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening verbetert, door het voorkomen en verlichten van hun lijden door middel van vroegtijdige signalering, zorgvuldige beoordeling van aanpak van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​."

Een andere definitie sluit hier bij aan: “Een palliatieve patiënt is een patiënt met een ernstig gevorderde, levensbedreigende aandoening bij wie het niet meer mogelijk en/of wenselijk is om het natuurlijk ziekteverloop te beïnvloeden (niet te herstellen, noch te stabiliseren of af te remmen) en bij wie er als gevolg hiervan nood aan palliatieve zorg ontstaat (nood aan een holistische, multidisciplinaire zorg met de nadruk op pijn- en symptoomcontrole en levenskwaliteit)$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​. Bij geriatrische palliatieve geneeskunde gaat het om de behandeling van ouderen met gezondheidsproblemen omwille van een progressieve gevorderde ziekten zoals kanker en chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, respiratoire aandoeningen en neurodegeneratieve aandoeningen zoals Parkinson en dementie. Bij palliatieve zorg wordt overlijden als een normale levensgebeurtenis aanzien. De nadruk wordt gelegd op levenskwaliteit en symptoombeheersing. Hierbij zijn een goede communicatie en het duidelijk maken van de doelstellingen onontbeerlijk$​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

In België (en Nederland) houdt palliatieve zorg ook de zorg bij het levenseinde (terminale zorg) in en dit is niet noodzakelijk beperkt tot levensbedreigende aandoeningen. De “beslissingen bij het levenseinde” (zoals stopzetten of niet opstarten van verdere behandeling tot en met sterven op een vooraf overlegd moment) zitten hier ook vervat in de palliatieve zorg$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

In het WZC-Formularium komt van de palliatieve zorg slechts een beperkt onderdeel aan bod, met name het medische aspect in enge zin met in hoofdzaak de medicamenteuze behandeling. Naast pijn en symptoomcontrole is het beheersen van fysische en psychische problemen met aandacht voor sociale, spirituele en omgevingsaspecten van groot belang bij de geriatrische palliatieve zorg$​​​​​​​​​​​​​​​.

Het selecteren van geneesmiddelen voor de palliatieve zorgbehandeling is, zeker in de terminale fase, zelden goed wetenschappelijk bewijs gebaseerd$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

De specifieke context van de palliatieve zorg laat, uit ethische en praktische overwegingen, vaak niet toe om gecontroleerd onderzoek uit te voeren over elke specifieke behandeling. Palliatieve zorg is meestal ook een complexe interventie waarbij de verschillende elementen vaak niet binnen de op wetenschappelijk bewijs gebaseerde geneeskunde te vatten zijn$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​. Soms moeten we vrede nemen met zwak wetenschappelijk bewijs, maar dit is in deze context te verkiezen boven helemaal geen bewijs$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​. Om die reden blijken in de literatuur heel wat therapeutische opties tijdens de laatste levensfase te steunen op empirische basis en op adviezen van experten of consensus. Waar evidentie beschikbaar is moet die worden aangewend$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​. Extrapolatie van resultaten uit onderzoek buiten de palliatieve setting is gebruikelijk.

Kwaliteit van leven en kwaliteit van sterven zijn de parameters die bij het beoordelen van elke medische en/of zorgkundige handeling in de context van palliatieve zorgverlening prioritair zijn. Nochtans blijft het zeer moeilijk om deze kwaliteit te meten omdat deze begrippen nog niet volledig zijn gedefinieerd: de invulling ervan is een individueel gegeven. Daarbij komt nog dat de normen voor kwaliteit in de loop van een ziekteproces door betrokkene(n) worden bijgesteld$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​.  Aangezien bij palliatieve omstandigheden de objectieven van een farmacotherapeutische behandeling veranderen, is het noodzakelijk om de aanpak van comorbiditeit bij de palliatieve patiënt te herzien. Hierbij kunnen zinloze behandelingen die niet onmiddellijk bijdragen tot het comfort van de patiënt best gestopt worden$​​​​​​​​​​.

Vroegtijdig plannen van de zorg (‘advance care planning’) blijkt een gunstig effect te hebben op de kwaliteit van de stervenszorg (minder sterfte tijdens ziekenhuisopname en meer opnames in palliatieve zorgstructuren)$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​$​​​​​​​​​​.  Ook mag men de vroegtijdige zorgplanning bij demente personen niet uit het oog verliezen$​​​​​​​​​​. Het is voor zorgverstrekkers niet makkelijk om te bepalen vanaf welk stadium in het verloop van dementie een palliatieve benadering aan de orde is$​​​​​​​​​​. Het betrekken van de naastbestaanden van demente personen bij het vastleggen van zorgdoelstellingen kan het nemen van beslissingen bevorderen$​​​​​​​​​​. Zie ook [indications:662]. Waar het levenseinde nabij is, is de suggestie aan patiënt of zijn/haar nabestaanden om een behandeling te proberen gedurende een vooraf overeengekomen, beperkte termijn een goed verdedigbare optie. Wordt er winst gemaakt, kan de behandeling worden verdergezet. Indien niet, wordt de behandeling stopgezet$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

Het is aangewezen bij palliatieve patiënten tijdig palliatieve thuiszorgequipes (of multidisciplinaire begeleidingsequipes) in te schakelen. Hun expertise en praktische hulp blijken vaak van onschatbare waarde.  Continuïteit van zorg door het maken van goede afspraken is erg belangrijk. Hiervoor is het noodzakelijk dat de behandelende arts tijdig beseft en aangeeft dat een patiënt inderdaad in de palliatieve fase is beland$​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

Ondanks alle goede zorgen is het niet te vermijden dat er toch mensen in pijn en/of met andere oncontroleerbare symptomen overlijden, dit ook in gespecialiseerde palliatieve eenheden$​​​​​​​​​​​​​​​​​​.

Het tijdig identificeren van die patiënten die voor een palliatieve zorgbehandeling in aanmerking komen, en het initiatief nemen om met de patiënt en/of zijn omgeving in gesprek te gaan over de keuzes bij het levenseinde, is een taak voor de huisarts$​​​​​​​​​​​​​​​​​​$​​​​​​​​. Er zijn verschillende tools ontwikkeld om deze evaluatie te ondersteunen (GSF-PIG, NECPAL, RADPAC, PPS, SPICT). Vroegtijdig starten met palliatieve zorg kan de levenskwaliteit in de laatste levensfase verbeteren$​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​.